Manastiri Srbije

MANASTIRI SRBIJE

Kratak pregled istorije srednjevekovne Srbije

Stari grad Ras pominje se u X veku, u vreme cara Konstantina Porfirogenita. To je grad koji je ujedno prestonica dinastije Nemanica. Razoren u vreme napada Mongola 1242 g. U neposrednoj blizini nadjen je novac iz XIII v. u vreme vladavine kralja Radoslava (1228-1234).
Srpska srednjevekovna drzava prostirala se izmedju Save, Dunava, Drine do Porecke reke, a na jugu do Vardasrke doline, Primorje od Cetine do Drima, izuzev Dubrovnika.
Istorija Srbije pocinje sa Stefanom Nemanjom i njegovim sinom Savom.
Iz zapisa cara Konstantina Porfirogenita(913-959g) Srbi su se doselili u vreme cara Iraklija (610-641g) i to uz njegovu saglasnost.
Po podacima “Anala Franackog kraljevstva”, Srbi su drzali veci deo Dalmacije. “Srpske oblasti” nazivale su se: oblast Neretljana/Paganija/,, Zahumlje, Travunija, Konavli, Duklja, Raska…
Prvi knez koji se pominje bio je Viseslav/Vojislav/ oko 680 g. Posle toga znacajniji srpski knez bio je Caslav 927 g. u vreme vladavine bugarskog cara Simeona(893-927).
U vreme doseljavanja Srbi su uglavnom bili zemljoradnici. Iz tog perioda poznate su “zitne jame”, mesta gde se cuvalo zito za mlevenje. Zanatstvo, stocarstvo se razvijalo prilikom kontakata sa Vizantijom.
U vreme makedonskog Slovena Samuila (976-1014)vlast na Balkanu bila je uglavnom usredsredjena na ovu oblast/Makedonija danas/. U vreme cara vasilije slomljeno je Samuilovo “carstvo”, pa je Vizantija povratila uticaj na Balkanu.
Po raspadu hriscanske crkve 1054 g. Srbi su potpali pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije.
Ugarski kralj Stefan II (1116-1131)ozenio je svog prestolonaslednika Belu II za srpskog Velikog Zupana Urosa I.
Miroslavljevo jevadjelje je najstarija srpska knjiga iluminirana u XII v. Miroslav je bio brat Stefana Nemanje. Minijatura prikazuje Jovana Krstitelja , koji je oznacen kao Zvan Batist, i koji dolazi sa Primorja.
Crkvu Sv. Djordja, danas manastir Djurdjevi Stupovi sagradio je Stefan Nemanja 1171 g.
Stefan Nemanja , najmljadji sin Zavide krsten je u Ribnici/Podgorica dans/po katolickom obredu, jer u to vreme nije bilo pravoslavnih svestenika. Posle povratka u Ras, Stefan je krsten u crkvi Sv. Petra i Pavla po pravoslavnom obredu.
Stefan Nemanja oblast Duklju je smatrao otacestvom i pravom dedovinom.
Najznacajnija zaduzbina Stefana Nemanje je Studenica /kraj XII v/. Crkva je posvecena Bogorodici.
Sto se tice vojske u vreme Stefana Nemanje, ona je uglavnom bila sastavljena od Srba, kojom komanduju Vojvode, nazi cinovi su desetnici, pedesetnici, satnici i tisucnici. Po nekim podacima u XII v. Srbija je mogla da mobilise oko 20.000 vojnika.
Zavisno stanovnistvo u Srbiji : zemljoradnici, zanatlije, Vlasi-stocari, koji su bili u obavezi prema manastirskim ili gospodarskim imanjima. Zemljoradnike su nazivali –“meropsi”, a tu su “sokalniciili “otroci”, slicni po zanimanju, zanatlije”majstori”/po Zakonu Svetog Simeona i Sv.Save/. Na zavisno stanovnistvo padala je i opsta obaveza “gradozidanija”.

-2-

Stefan Nemanja obnovio je crkve: Sv. Arhandjela u Skoplju, Sv. Pantelejmona u Nisu, …a darivao je crkve u Carigradu, Solunu, Bariju…
Podizanje crkava, manastira su dokaz o verskoj politici porodice Nemanic.
Posle crkvenog Sabora kod crkve Sv. Petra i Pavla odluceno je da se nevernici/”Bogumili”/proteraju iz Srbije.
Sa svojim sinom Savom podigao je manastir Hilandar na Svetoj Gori Atonskoj.
Posle Stefana Nemanje na vlast je dosao Vukan, ali na kratko. Njega je uz blagoslov oca, kao i brata monaha Save nasledio Stefan koji se zeni sa unukom mletackog duzda Enrika Dandola, Anom Dandolo. Stefan se 1217 g. krunise za kralja Srba i to uz blagoslov i krunu poslatu iz Rima od pape Honorije III. Srpska crkva je postala autokefalna 1219 g. a Sava postaje prvi arhiepiskop. Srpske episkopije : Raska, Prizrenska , Ljipljanska, Zetska , Humska, Dabarska, Moravicka, Budimljanska, Hvostanska, i Toplicka. Crkve u episkopijama su : Zetska Sv. Arhandjela na Prevlaci, Humska Sv. Bogorodice u Stonu, Dabarska Sv. Nikole u Banji kod Priboja, Raska , Sv. Petra/Sv.Apostola/, Moravicka Sv. Ahilija u Arilju, Hvostanska, Bogorodica Hvostanska u Maloj Studenici blizu Peci, Budimljanska , Sv Djordja /Djurdjevi Stupovi/u Budimlju kod Berana, Toplicka Sv. Nikole kod Kursumlije, Prizrenska Sv. Bogorodice u Prizrenu/Bogorodica Ljeviska/, Ljipljanska ,Sv. Bogorodice u Gracanici.
Monasi/kaludjeri/nisu vrsili misionarsku delatnost, vec su bili kao vizantijski monasi, pre svega svetogorsko. Oni su se obavezivali na “celibat”, siromastvo, poslusnost. Postojala su dva tipa monastva : kinovijski/opsteziteljni/, skitski/pustinjski/. Prvi su organizovani kao cvrste zajednice kojima upravlja igumansa “starcima”. Manastiri su postajali dosta imucni sa svojim imanjima, pa su mogli da se zalazu za umetnost, umetnicke zanate, graditeljstvo, fresko slikarstvo i sl. Hilandar propisuje “Karejski” pa i “Hilandarski tipik”, koji propisuje zivot i ponasanje u manastiru. U to vreme napisana je i “Krmcija Sv. Save” kao Zakon o Srpskoj drzavi. Na ovaj Zakon “oslonjen” je Dusanov Zakonik.
U knjizevnosti najvise su bile zastupljenje “Zitije”, biografije “svetaca”, a najvise o dinastiji Nemanica. Skole asu bile u okrilju crkve/ucilo se putem psaltira ili caslovca/, a u muzici su bile “neume” notni znaci. Bolnice su bile u okviru manastira, a sve po Hipokratu i Galenu, grckoj ili vizantijskoj medecini. Lekovito bilje je najcesci lek koji se upotrebljavao. Za dusevne bolesti se koriste “mosti svetaca”.
Za vreme vladavine Stefana “Prvovencanog”Srbija je ocuvala svoje granice a neke je i prosirila. Posle smrti Stefana, na vlast dolazi Radoslav/koji je krunisan krunom “stefanovo”, koja je dosla iz Rima; a tome su se narocito suprostavili kraljavi Ugarske/. Na pritisak Bugarske, pa i “Vizantije”, vlastela u Srbiji svrgava kralja Radoslava/ koji se kasnije zamonasio-otac Jovan; koji je sahranjen u Studenici/, a na njegovo mesto dovela Vladislava/1234-1243/. Brona su vremena bila u vreme vladavine kralja Vladislava. Mongoli su provalili na Balkansko poluostrvo. Umro je bugarski Car Jovan II/ njegova cerka je bila udata za srpskog kralja/, zategnuti odnosi sa Dubrovnikom/ posto se tamo bio sklonio bivsi kralj Radoslav/. Posto je svrgnut kralj Vladislav na presto dolazi Uros I, mladji brat Radoslava i Vladaslava Nemanica. Sopocane je podigao kralj Uros I Nemanic, i to 60 tih godina XIII v. Dubrovcani su placali “mogoris”, kao i

-3-

“svetodmitarski dohotak-srpski dohodak”, Srbiji na ime godisnje dazbine. On je iznosio oko 2000 perpera/ u mletackim ili dubrovackim grosevima/; 12 groseva za jedan dinar, a jedan mletacki vredeo je 24 mletacka grosa/matapana/. Kraljica Jelena Anzujska, supruga kralja Urosa I podigla je Gradac-manastir oko 1270 g. koji je radjen pod uticajem “gotike”. Arhiepiskop Danilo je opisao veoma lepo kraljicu Jelenu , kao veoma dobru, postenu, dostojanstvenu srpsku kraljicu.
Dragutin, kao prestolonaslednik, koji je bio ozenjen ugarskom princezom Katelinom, cerkom ugarskog kralja Stefana V, trazio je da se kraljevska vlast podeli, kao sto je bio obicaj u Ugarskoj. Uros I to odbija, te biva svrgnut uz pomog ugarske vojske. Kralj Dragutin vlada od 1276 do 1282 g. U Orvijetu se pravi koaliciji da se ponovo ozivi “Latinsko carstvo”/ gde ucestvuju Karlo I Anzujski, “Latinski car Filip-titularni vladar “Vizantijskog carstva”, Venecija. Kralj Dragutin je imao nesrecu padom sa konja, pa posto se “odrekao” prestola na vlast dolazi mladji brat Milutin. On se stavlja na stranu “kolalicije”. Vizantija napada Srbiju, pa osvaja neke krajeve. Uz pomoc Dragutina , kralj Milutin osvaja danasnju Makedoniju. Kralj Milutin je najveci graditelj crkava, manastira u Srbiju. U vreme vladavine kralja Milutina razvija se zanatstvo, rudarstvo, poljoprivreda, trgovina, saobracaj-karavani…Razvijaju se gradovi, trgovi, obnavljaju se stari “rimski putevi”…
Kralj Milutin gradi pored crkve Bogorodice u Studenici jednju manju “kraljavu crkvu”, posvecenu “Joakimu i Ani”, zatim crkvu u manastiru Hilandar, Bogorodicu Ljevisku u Prizrenu, Gracanicu, crkvu Bogorodice Trojerucice u Skoplju, crkva Sv. Stefanu u Banjskoj, a obnavlja crkvu Sv. Djordja u Skoplju, Svetog Konstantina i Sv. Jovana Krstitelja u Skoplju, Sv. Djordja u Starom Nagoricanu, Sv. Nikite u okolinu Skoplja, Sv. Nikole u Kozlju na Vardaru, Sv. Djordja u Orahovcu /KiM/…Jos za zivota nazivan je “sveti kralja”. Mnoga zitija u to vreme opisuju zivot u Srbiji, kao dobro organizovanu drzavu, gde se prosperitet oseca na svakom koraku. Zakonodavna vlast je uveliko bila delotvorna na celoj teritoriji Srbije. Crkva je bila veoma bogato darivana. Vojska je bila dobro opremljena, uvezbana, i postala poznata u okolini kao i sire. S druge strane govorilo se o “vizantizaciji Srbije” u vreme vladavine kralja Milutina.
Kralj Milutin umro je 29.Oktobra 1321 godine. Njegov naslednik je , po nekim izvorima trebao da bude sin Konstantin, najmladji Milutinov sin. Medjutim, sin “sremskog kralja”Dragutina, Vladislav polagao je pravo na presto. Drugi sin kralja Milutina , Stefan je uz pomoc crkve postigao izvesnu popularnost da bude pretendent na srpski presto. Tek je 6. Januara 1322, Stefan Uros III-Decanski krunisan za srpskog kralja. Stefan podize cuveni manastir u Decanima. Ratujuci protiv Bugara, i Vizantije kralj Stefan Uros III pokazuje da je Srbija jaca od Bugarske, kao i Vizantije u to vreme. U bitci kod Velbuzda istao se mladi srpski kralj Stefan Uros IV-Dusan.
Kralj Dusan se krunise 1331 godine. Nakon sredjivanja unutresnjih problema, kralj Dusan je krenuo u osvajanje juznog dela Balkana. Njegov san je bio da se srpska vlast upostavi u Carigradu. Kralj Dusan osvaja veci deo danasnje severne Grcke, danasnju Albaniju. U sukobu oko prestola u Carigradu, kralj Dusan se posle saveza sa Jovanom Kantakuzinom, stavlja na raspolaganje Carigrada. Sukobi izmedju Kantakuzina , Turaka Seldzuka, Carigrada, kralja Dusana, despota Momcila bila je promeljiva u odnosima , kao

-4-

i u pobedama. Kralj Dusan osvaja mnode oblasti, kao i grad Ser. Posle tih osvajanja proglasava se za cara Srba, Grka,pomorskih zemalja 16. Aprila 1345 godine u Skoplju. Protat na Svetoj Gori je prihvatio da se ime kralja Dusana pominje u molitvama u svetogorskim manastirima. Krunisanje su priznali Bugarska, Sveta Gora, a venecija, Dubrovnik su pozdravili takvu odluku. Bosna nije osporavala titulu caru Dusanu. U vreme vladavine cara Dusana donosi se najvazniji Zakon za Srbiju, Dusanov zakonik, Ustav Srbije. Vlastela je u to vreme postala veoma bogata, uticajna, a i sklona sve vecoj “samostalnosti” u odnosu na centralnu vlast. Stalna ratovanja su bila izmedju Istoka, Zapada, kao i Severa/Vizantije-gradjanski ratovi, pomoc Turaka Seldzuka; Venecije, Pape; Ugarske/. Car Dusan umro je 20 decembra 1355 godine u Beru. Sahranje je u crkvui v Arhandjela u Prizrenu. Zakonodavna delatnost u vreme cara Dusana, na prostoru Srbije bila je veoma intenzivna. Hrisovulje, Povelje, Zakoni/ Sintagma Matije Vlastara, Justinijanov zakon su bili od velikog uticaja na prepisku zakona u Srbiji/.
Posle smrti cara Dusana na vlast je dosao car Uros “Nejaki”. Savladari ovog car bili su iz porodice Mrnjavcevica/Vukasin i Ugljesa/. Oko Drine vladao je zupan Nikola Altomanovic. U centralnoj Srbiji istice se knez Lazar Hrebeljanovic. U Primorju su na vlasti Balsici. Vec 1371 godine na reci Marici braca Mrnjavcevici gube vaznu bitka od strane Turaka. Iste godine 2 Decembra umira Car Uros bez naslednika direktne loze Nemanica. U Bosni se krunise Tvrtko I Kotromanic za kralja Srba i Bosne. Lazar Hrebeljanovic je knez Srba. Dubrovcani su smatrali kneza Lazara za naslednika cara Dusana.